ภาพหน้าหนังสือ
PDF
ePub

17.

Von der Wiederkunft
Chrißti zum Gericht.

Auch wird gelehrt, daß unser Herr Jesus Christus am jüngften Tag kommen wird zu rich)= ten, und alle Toten auferwecken, den Gläubigen und Auserwählten ewigs Leben und ewige Freude geben, die gottlosen Menschen aber und die Teufel in die Höll und ewig Straf verdammen 23).

Derhalben werden die Wiedertäufer verworfen, so lehren, daß die Teufel und verdampte Menschen nicht ewige Pein und Qual haben werden.

Item, hie werden verworfen et liche jüdische Lehren, die sich auch jeßund eräugen, daß für der Auferstehung der Toten eitel heilige Fromme ein weltlich Reich haben und alle Gottlosen vertilgen werden 24).

XVII.

De Christi reditu ad

iudicium.

Item docent, quod Christus apparebit in consummatione mundi ad iudicandum, et mortuos omnes resuscitabit, piis et electis dabit vitam aeternam et perpetua gaudia, impios autem homines ac diabolos condemnabit, ut sine fine crucientur.

Damnant Anabaptistas, qui sentiunt hominibus damnatis ac diabolis finem poenarum futurum esse.

Damnant et alios, qui nunc spargunt Iudaicas opiniones, quod ante resurrectionem mortuorum pii regnum mundi occupaturi sint, ubique oppressis impiis.

18.

Vom freien Willen. Bom freien Willen wird also gelehrt: daß der Mensch etlichermaße ein freien Willen hat äußerlich ehrbar zu leben, und zu wählen unter denen Dingen, so die Vernunft begreift; aber ohne Gnad, Hülf und Wirkung des heiligen Geists vermag der Mensch nicht Gott gefällig zu werden, Gott

XVIII.

De libero arbitrio. De libero arbitrio docent, quod humana voluntas habeat aliquam libertatem ad efficiendam civilem iustitiam et deligendas res rationi subiectas. Sed non habet vim sine spiritu sancto efficiendae iustitiae dei seu iustitiae spiritualis, quia animalis homo non percipit ea, quae sunt spiritus dei;

23) §. 191 ff. 24) Der Chiliasmus nach Offb. Joh. Kap. 20.

herzlich zu fürchten oder zu gläuben, oder die angeborn böse Lust aus dem Herzen zu werfen, sondern solchs geschicht durch den heiligen Geist, welcher durch Gottes Wort geben wird; denn Paulus spricht 1. Kor. 2: der natürlich Mensch vernimpt nichts vom Geist Gottes. Und damit man erkennen möge, daß hierin kein Neuigkeit gelehrt wird, so sind das die klaren Wort Augustini vom freien Willen, hiebei | geschrieben aus dem dritten Buch Hypognostikon: Wir bekennen, daß in allen Menschen ein freier Wille ist, denn sie haben ja alle natürlich angeborn Verstand und Vernunft, nicht daß sie etwas vermögen mit Gott zu handeln, als Gott von Herzen zu lieben, zu fürchten: sondern allein in äußerlichen Werken dieses Lebens haben sie Freiheit, Gutes oder Böses zu wählen; Gut mein ich, das die Natur vermag, als auf dem Acker zu arbeiten oder nicht, zu essen, zu trinken, zu einem Freund zu gehen oder nicht, ein! Kleid an- oder auszuthun, zu bauen, ein Weib zu nehmen, ein Handwerk zu treiben und dergleichen etwas Nüzlichs und Guts zu thun: welches alles doch ohne Gott nicht ist noch bestehet; sondern alles aus ihm und durch ihn ist. Dagegen kann der Mensch auch Böses aus eigener Wahl fürnehmen, als für

sed haec fit in cordibus, cum per verbum spiritus sanctus concipitur.

Haec totidem verbis dicit Augustinus lib. III. Hypognosticon. Esse fatemur liberum arbitrium omnibus hominibus, habens quidem iudicium rationis, non per quod sit idoneum [in iis], quae ad deum pertinent, sine deo aut inchoare aut certe peragere; sed tantum in operibus vitae praesentis tam bonis quam etiam malis; bonis dico, quae de bono naturae oriuntur, id est: velle laborare in agro, velle manducare et bibere, velle habere amicum, velle habere indumenta, velle fabricare domum, uxorem velle ducere, pecora nutrire, artem discere diversarum rerum bonarum, velle quicquid bonum ad praesentem pertinet vitam; quae omnia non sine divino gubernaculo subsistunt, imo ex ipso et per ipsum sunt et esse coeperunt; malis vero dico, ut est: velle idolum colere, velle homicidium etc.

Damnant Pelagianos et alios 25), qui docent, quod sine spiritu sancto solis naturae viribus possimus deum super omnia diligere, item praecepta dei facere quoad substantiam actuum. Quamquam enim externa opera aliquo modo efficere natura possit (potest enim continere manus a furto, a caede), tamen interiores motus non potest efficere,

25) §. 105. Diese andern find z. B. Scholastiker wie Duns Scotus §. 116.

einem Abgott nieder zu knieen, | ut timorem dei, fiduciam erga deum, einen Totschlag zu thun u. s. m. castitatem, patientiam etc.

19.

Von Ursach der Sünden.

Von Ursach der Sünden wird bei uns gelehret, daß wiewohl Gott der allmächtige die ganze Natur geschaffen hat und erhält, so wirkt doch der verkehrte Wille die Sünd in allen Bösen und Verächtern Gottes, wie denn des Teufels Wille ist und aller Gottlosen, welcher alsbald, so Gott die Hand abgethan, sich von Gott zum Argen gewandt hat, wie Christus spricht, Joh. 8: der Teufel redet Lügen aus seinem Eigen.

XIX.

De causa peccati.

De causa peccati docent, quod, tametsi deus creat et conservat naturam, tamen causa peccati est voluntas malorum, videlicet diaboli et impiorum, quae non adiuvante deo avertit se a deo, sicut Christus ait Ioann. VIII.: Cum loquitur mendacium, ex se ipso loquitur.

20.

Vom Glauben und guten
Werken.

XX.

De fide et bonis operibus.

Falso accusantur, nostri quod bona opera prohibeant. Nam scripta eorum, quae exstant de decem praeceptis, et alia simili argumento testantur, quod utiliter docuerint de omnibus vitae generibus et officiis, quae genera vitae, quae opera in qualibet vocatione deo placeant. De quibus rebus olim parum docebant concionatores; tantum puerilia et non necessaria opera urgebant, ut certas ferias, certa ieiunia,

Den Unsern wird mit unwahrheit aufgelegt, daß sie gute Werfe verbieten; denn ihre Schriften von zehen Geboten und andere beweisen, daß sie von rechten christlichen Ständen und Werken guten nüßlichen Bericht und Ermahnung gethan haben, davon man für dieser Zeit wenig gelehret hat, sondern allermeist in allen Predigten auf kindische unnötige Werk, als Rosenkränz, Heiligendienst, Mönch werden, Wallfahrten, gefaßte Fasten, Feiern Bruderschaften u. f. w. getrieben. fraternitates, peregrinationes, cul

Solche unnötige Werk rühmet auch unser Widerpart nun nicht mehr so hoch als vor Zeiten, darzu haben fie auch gelernet nun vom Glauben zu reden, davon sie doch in Vorzeiten gar nichts gepredigt haben; Lehren dennoch nun, daß wir nicht allein aus Werken vor Gott gerecht werden, sondern seßen den Glauben an Christum darzu und sprechen: Glaub und Werk machen uns gerecht vor Gott; welche Rede mehr Trosts bringen mag, dann so man allein lehret auf Werk zu vertrauen.

Dieweil nun die Lehre vom Glauben, die das Hauptstück ist, in christlichem Wesen so lange Zeit, wie man bekennen muß, nicht getrieben worden, sondern allein Werk lehr an allen Drten gepredigt, ist davon durch die Unsern solcher Unterricht geschehen:

Erstlich, daß uns unsere Werk nicht mögen mit Gott versühnen und Gnad erwerben, sondern solchs geschicht allein durch den Glauben, so man glaubet, daß uns umb Christus willen die Sünd vergeben werden, welcher allein der Mittler ist, den Vater zu versöhnen. Wer nun solches vermeint durch Werk auszurichten und Gnad zu verdienen, der verachtet Christum, und suchet ein eigen Weg zu Gott wider das Evangelium.

Diese Lehre vom Glauben ist öffentlich und klar im Paulo an vielen Orten gehandelt, sonderlich

tus sanctorum, rosaria, monachatum et similia. Haec adversarii nostri admoniti nunc dediscunt, nec perinde praedicant haec inutilia opera ut olim. Praeterea incipiunt fidei mentionem facere, de qua olim mirum erat silentium; docent nos non tantum operibus iustificari, sed coniungunt fidem et opera, et dicunt nos fide et operibus iustificari. Quae doctrina tolerabilior est priore, et plus afferre potest consolationis quam vetus ipsorum doctrina.

I. Cum igitur doctrina de fide, quam oportet in ecclesia praecipuam esse, tam diu iacuerit ignota (quemadmodum fateri omnes necesse est, de fidei iustitia altissimum silentium fuisse in concionibus, tantum doctrinam operum versatam esse in ecclesiis), nostri de fide sic admonuerunt ecclesias:

Principio, quod opera nostra non possint reconciliare deum aut mereri remissionem peccatorum et gratiam et iustificationem; sed hanc tantum fide consequimur, credentes, quod propter Christum recipiamur in gratiam, qui solus positus est mediator et propitiatorium, per quem reconcilietur pater. Itaque qui confidit operibus se mereri gratiam, is aspernatur Christi meritum et gratiam, et quaerit sine Christo

zu den Ephef. 2: Aus Gnaden seid ihr selig worden durch den Glauben, und daffelbig nicht aus euch, sondern es ist Gottes Gab, nicht aus Werken, damit sich niemand rühme u. s. w. Und daß hierin kein neuer Verstand eingeführt sei, kann man aus St. Augustino beweisen, der diese Sache fleißig handelt, und auch also lehret, daß wir durch den Glauben an Christum Gnad erlangen und vor Gott gerecht werden, nicht durch Wert, wie sein ganz Buch de Spiritu et Litera ausweiset.

Wiewohl nun diese Lehre bei unversuchten Leuten sehr veracht wird, so befindet sich doch, daß sie den blöden und erschrockenen Gewissen sehr tröstlich und heilsam ist; denn das Gewissen kann nicht zur Ruhe und Frieden kommen durch Werk, sondern allein durch Glauben, so es bei sich gewißlich schleußt, daß es um Christus willen einen gnädigen Gott hab, wie auch Paulus spricht, Röm. 5: So wir durch Glauben find gerecht worden, haben wir Ruhe und Frieden vor Gott.

Diesen Trost hat man vor Zeiten nicht getrieben in Predigten, sondern die armen Gewiffen auf eigne Werk getrieben; und find mancherlei Wert fürgenommen; denn eßlich hat das Gewissen in die Klöster gejaget, der Hoffnung, daselbst Gnad zu erwerben durch

humanis viribus viam ad deum, cum Christus de se dixerit: Ego sum via, veritas et vita.

Haec doctrina de fide ubique in Paulo tractatur; Eph. II. Gratia salvi facti estis per fidem, et hoc non ex vobis; dei donum est, non ex operibus etc.

Et ne quis cavilletur, a nobis novam Pauli interpretationem excogitari, tota haec causa habet testimonia patrum. Nam Augustinus multis voluminibus defendit gratiam et iustitiam fidei contra merita operum. Et similia docet Ambrosius de vocatione gentium et alibi. Sic enim inquit de vocatione gentium: Vilesceret redemptio sanguinis Christi, nec misericordia Dei humanorum operum praerogativae succumberet, si iustificatio, quae fit per gratiam, meritis praecedentibus deberetur, ut non munus largientis, sed merces esset operantis.

Quamquam autem haec doctrina contemnitur ab imperitis: tamen experiuntur piae ac pavidae conscientiae plurimum eam consolationis afferre, quia conscientiae non possunt reddi tranquillae per ulla opera, sed tantum fide, cum certo statuunt, quod propter Christum habeant placatum deum; quemadmodum Paulus docet Rom. V.: Iustificati per fidem pacem habemus apud deum. Tota haec doctrina ad illud certamen per

« ก่อนหน้าดำเนินการต่อ
 »