Venerabilis tridentini episcopi omni tempore manere institui. quem tanto uigillantius ac dilligentius in defensione predictorum fratrum oportet vtique laborare quanto eos constat pro diuino amore de sua defensione non multum satagere. Igitur ad exercendam sancte profesionis milliciam competentia auctore deo stipendia vna cum fratribus meis preparare disponens. tibi dillecte fili oprande tuisque fratribus cunctisque per futura tempora Ibidem conversantibus prefatum locum cum omnibus suis possessionibus omnibusque bonis tam in campis quam in vineiis quam etiam in pratis seu cuntis que juris eius sunt ad habendum et tenendum dono cedo trado in integrum et facias exinde tu et oficiales predicti monasterii qui pro tempore fuerint legaliter jure perpetuo quiquid volueritis. salua semper vtilitate et comodo ipsius monesterii pro anime mee meorumque successorum et antecessorum totius cleri ac populi tridentini. et remedio et mercede sine omni mea meorumque successorum meorum contradictione. Ita quod predicti monesterii fratres et oficiales numquam recedant ab ordine et regula fratrum valis alte. Si quis autem quod euenire non credo episcopus archidiaconus. prepositus. comes. vicedominus. aduocatus. castaldio. clericus uel laycus. Hanc mee jnstitutionis paginam quolibet modo infringere temptauerit locique iilius relligionem ac quietem agrauando seu vim alliquam inferendo perturbauerit sit ille anatema maranatha. liceatque jam predicti monesterii rectoribus sedem apostolicam apellare eiusque tuicionem et auxillium contra quoslibet se jnjuste agrauantes implorare quia sic est bona mea volontas. Actum jn ciuitate tridentina jn ecclesia beati vigilli. feliciter huius constitutionis et confirmationis Testes sunt Vitalis de clese. iohannes de roueredo. oldaricus frater eius. olliuerus de ciuizano albertus picttor (?) de mantua Andreas de pergamo peregrinus de verrona ambrosius camarerius. Otto grassus tridentinus malle regulatus, tridentinus trabugo tridentinus cellerarius. gompo de lauedo. Viuianus consanguineus eius. Adelpretus filius millonis Hermanus et varibertus et alii quam plures.

Ego Altemanus dei gratia tridentinus episcopus prescriptam tradicionem feci et manu mea subscripsi.

Ego fuikerius decanus jnterfui et subscripsi.

Ego Sigeridus presbiter subscripsi.

Ego leconias maioris ecclesie archidiaconus manu mea subscripsi.

Ego aduinus diaconus auffi (sic) et subscripsi.

Ego lanfrancus diaconus subscripsi.

Ego Inuerradus episcopus tridentine ecclesie subscripsi.

Ego Salomon diaconus subscripsi.

Ego federicus subdiaconus affui et subscripsi.

Ego tridentinus subdiaconus jnterfui propriaque manu subscripsi.

Ego Valtofus subdiaconus jnterfui ac scripsi.

Ego Veriandus presbiter interfui.

Ego Baptizatus de episcopis de triscurio notarius ac misus regius Autenticum huius exempli vidi et legi et rescripsi et nichil plus minusve in jllo continebatur quam ju jsto nisi forte litera uel sillaba remota omni fraude et dollo.

II.

1147, aprile 5.

Pellegrino patriarca di Aquileia conferma la concessione del monastero di S. Lorenzo fatta dal vescovo Altemanno ai Benedettini di Vallalta.

Copia autentica membranacea, lunga 37 cent., larga 19 nel lato superiore, 16 1/2 nell'inferiore; 30 linee di scrittura in carattere minuscolo rotondo con tendenza all'angolare ma non ancora deciso; le linee condotte su leggere tracce fatte con punta parallelamente al lato minore; le antiche pieghe vi produssero una lacerazione nel mezzo nel senso della lunghezza per un buon terzo. Essendo autenticata da quell'Ottone che rogò il documento III, la nostra copia dev'esser circa del 1177.

In nomine Sancte et Individue trinitatis. Peregrinus patriarcha aquilegensis') imperpetuum. Ex quo in vinea domini constituti. sine eo Nichil possimus 2) facere ipso cooperrante Vineam Suam studiose colere et palmites bonum fructum deferentes inserere aridosque foras Mitere ad salutem eternam nobis prodesse non dubitamus. Propterea cunctis fidelibus tam futuris quam presentibus Notum esse cupimus. qualiter venerabilis frater noster Altemanus tridentine ecclesie episcopus auctoritate nostra et conscilio. 3) consensu quoque 4) cleri et populi. Nimirum et advocati sui. ac nobilium virorum. et Sapientum in Monasterio beati laurencii Martiris christi. quod justa fluvium Athicem vocatum situm est. Fratres religiosos ordinis Vallis alte constituerit 5). Non enim sine causa 6) factum est hoc. Quipe. cum diversi ordinis homines illic prius conversarentur. et jn tempore Suo 7) Nullum deferent fructum 8). Visum est Nobis hoc Melius Saluti et honestati congruere. quatenus fratres Secundum regulam beati benedicti degentes ibidem locarentur 9) quam humanis Subjacere infortuniis. hoc autem pacto et lege divina Abbates illic per Successiones temporum regulariter constitui decrevimus 10). Ita tamen ") vt ad omnes 12) tridentine ecclesie episcopos catholicos cui pro temporum spatii illic president de obediencia debite subjectionis 13) respectum habeant. et ordinacio

1) L. Aquilegie.

2 L. possumus.

3) L. et.

4) In L. quoque manca.

5) L. constituit.

6 L. causa hoc factum est.

7) L. tempus suum.

8) L. fructum deferrent.

9 L. locarentur ibidem. Poi aggiunge: et divinis officiis pro posse nostro et nosse fir

marentur.

10) L. temporum decrevimus constitui.

11) L. Scilicet invece di ita tamen.

12) L. eos.

13) In luogo delle parole spatii ecc. L. ha: statu succederent de investitura.

nes ab ipsis suscipiant. Nichilominus quoque et ipsi tam jn spiritualibus quam jn temporalibus episcoporum regimine ac defensione Muniti. liberam 1) domino exhibeant seruitutem. Proinde locum illum cum omnibus pertinentiis suis. Cultis. et jncultis 2). possessionibus. pratis. 3) campis. Silvis. Venacionibus. piscacionibus. Aquis. aquarumve decursibus. quesitis. et jnquirendis 4) fratribus illis Sub prefata forma religionis domino famulantibus. jn perpetuum pontificali jure confirmamus. Vt Si quis hec statuta nostra. seu confirmacione ) jn domino factam. Sive personam aliquam jnfestare. Aut jnfringere. Seu cassare. Sive episcopus. aut clericus. Seu laicus connatus fuerit. Excomunicacione omnipotentis dei. et Sanctorum Suorum. Nec non et nostra 6). Nostrorumque cooperatorum 7) nisi resipuerit obligatum esse eternaliter presenti pagina. jnibemus ). et Sub pena divine Vlcionis sine fine Multari decer nimus. et vt hec rata et jnconvulsa permaneant. Sigilli nostri jmpresione Signari precepimus. Huius autem confirmacionis testes Sunt episcopi venerabiles 9) Altemanus ipsius auctor dispensacionis. Garsendonius Mantuanus. Odalricus Mosacensis abbas. Artuichus prepositus linensis. capelani leo. bertadus. Weriardus. Weriandus. Laici autem Wolftregil. Poppo. Carbonius frater patriarche. Megenahrdus delisirto (o delisirco). Odalricus de hohenburc Johanes de roferedo. Adelpreto de persa. et alii Multi. Acta sunt autem hec Anno ab jncarnacione domini. M. C. XL. VII. Indictione. X. Aput quintum. Ego OTTO sacri palacii tabellio istut Novum exemplum exemplavi. et que jn veteri legebatur in isto legitur nichil plus minusue preter litteram adiunxi vel diminui.

1) L. continuam.

2) L. invece di cultis et incultis ha cum.

3 e 4) Le parole comprese fra questi due n. mancano in L. che ha invece • etc. ».

5) L. confirmacionem.

6) L. nostri.

7) L. coepiscoporu".

8) L. jubemus.

9) A ciò che segue il L. sostituisce:

Gerunic Concordiensis Grasindonius Mantuanus Allo Cenetensis Capellani vero Petrus Leo Chuomo Laici autem Carbonius frater Patriarche Geruncis de Redun Vellio Conradus Dither Petrus Venetus et Adelpertus Johannes de Rixfer.

Acta sunt hec anno ab Incarnatione Dom. M.CXLVII. Ind. X. in Civitate Vicentia apud Sanctum Ciprianum Martirem.

Ego Gregorius Episcopus.

Ego Henricus Feltrensis Episcopus.

Ego Heim Paduanus Episcopus mea manu subscripsi.

Ego..... Vincentine Ecclesie minister.

Ego Thebaldus Veronensis Episcopus.

Ego Butius Scr. Palat. Not. rogatus hoc autenticum et autenticum huius exempli vidi et legi et rescripsi nihil plus minusue in illo continebatur quam in isto nisi forte litteram vel sillabam sine fraude.

III.

1177, febbraio 22. · Deposizioni sulla mala condotta dell'abate Lanfranco, fatte dai monaci di S. Lorenzo davanti ad Israele abate di Vallalta. di Vallalta, n.o 18).

(Pergamene

Documento originale, in pergamena, lunga 43 cm., larga 10 alla sommità, 9 al basso; in 62 linee, scritte con caratteri minuscoli rotondi; la scrittura va nel senso del lato minore; in sul fine della dodicesima linea v' ha un foro causato da corrosione, che impedisce la precisa lettura delle parole ivi in parte mancanti, e che noi riproduciamo in corsivo; nel rimanente è abbastanza ben conservato.

Anno. domini. dei. eterni. M.C.LXXVII. Indictione. X. die Martis. qui fuit. Septimo exeunte februario. jn ecclesia Sancti laurencii de trento. In presencia bonorum hominum quorum nomina Sunt hec Magister lanfrancus de bergamo. rodulfus de vilazano. Odelricus frater tuasi (?). albertinus filius alberti de brixia. fratrum consorcii eiusdem ecclesie. ibique israel abbas Vallis alte convocavit omnes fratres vel (?) Monacos. et conversos in eo Monasterio comorantes exceptis duobus conversis extra Monasterium permanentes aput Marchonem pro custodia gregis ovium. et jnterrogavit eos ita congregatos per obedientiam quam deo et beato benedicto. et Sibi debebant vt darent sibi conscilium quod esset rectius et Melius Secundum Suam conscienciam de abbate lanfranco. quia episcopus Salemon et canonici eiusdem ecclesic et brixiensis episcopus cum quibusdam (?) de fratribus suis. Multum eum rogabant vt dimitteret eum in statu suo et parceret ei quod peccaverat. et prior. K. (forse R. responderunt?) jn primis consensu omnium quod per obedienciam quam deo et Sancto benedicto. et Sibi debebant quod melius Sibi videbatur quod eum removeret ab abacia quam dimiteret. quia ipse destruit Suam animam et. nostras. et bona Monasterii. Scitis (?) eciam quod habuisti eum quondam jn capitulo Vallis alte. et ibi Merito Suo consensu capituli vestri eum deposuistis. et postea victus precibus Multorum clericorum. et laicorum ipsum restituistis et deinde juravit quod obbediret vobis jn omnibus et per omnia et precepistis ei vt ipse non infeudaret de bonis illius Monasterii valens vltra Sex nummos absque consciencia vestra. precepistis eciam vt ipse non equitaret per episcopatum Sine converso vel Monacho. neutrum servavit quia cum plura bona Monasterii ante et post alienaverit partem decime Marchone ottolino graso in feudum dedit. et postea decimam animalium case presbiteri eidem ottolino Similiter in feudum dedit. per espiscopatum discurit absque converso vel monacho. cum puero vno de quo habetur Suspectus propter Malam famam quam contraxit ex familiaritate cuiusdam nostri fratris juvenis qui nefandum scelus habeo (sic) jn se perpetratum nobis aperuit. et deinde privilegia vestra sacrilega Manu Vobis subripuit et redere vel vos offenderet (ostendere?) contemnit. divisus a nobis omnibus cum canonicis die Archivio storico per Trieste, l'Istria e il Trentino

4

et noctu consciliatur et Machinatur nobis Mallum et Mollitur inssidias, sicut a quibusdam illorum accepimus et capitulum nostrum violavit jta quod nos ad lacrimas coegit episcopum Salemonem cum clericis et cum genero suo Anselmino et lequis (?) pluribus laicis loricatis. et cum gladiis introduxit. et omnes oficiales domus Sua cura expoliari fecit. et esse curam tocius domus cuidam laico comitti et iuramento astringi fecit contra omne regulam nostri ordinis. quia debebat nobis negare omne stipendium in causa contra eum. preter hec vilanos huius Monasterii cogit Sibi dare pecuniam et facit eos jurare quod nulli postea dicent et in domibus eorum rusticorum contram (sic) regulam et vsu nostro carnes comedit. ad. hec fictum et reditus huius Monasterii per se neglegit nec nos permitit coligere. et consorcium huius Monasterii in quo sunt plus quingentis fratribus qui construunt hanc ecclesia jn qua expendiderunt vltra Mile Marchas et cotidie expendunt. et elemosinas pauperibus cotidie erogant. et oblaciones nobis non cesant afere. hoc quidem consorcium et fratres odit et eis jnimicatur. et precipit eciam nobis quod nullus nostrum Magistris qui facivnt ecclesia feret opem vel auxilium. et quando Moritur aliquis frater de consortio dicit foret jumentum mortuum quando sonant campane. et allia plura facit que nos non posumus narare. et fratres consorcii qui sunt hic noverunt ex maxima parte vera que dicimus. et omnes Monaci, et conversi dixerunt predicta jta esse et Se nouise ea esse vera ex maxima parte. Set nichil dictum est Supra quod quisque non noscat vel non credat esse verum. et omnes pariter per obbedienciam consuluerunt abbati valis alte vt non cessaret eum removere si poset.

Ego Orro sacri palacii tabellio Interfui et scripssi.

IV.

1177 (?). Manfredo vescovo di Palestrina ed Ugo diacono di S. Angelo, cardinali, giudici delegati dal Papa, intimano all'abate di S. Lorenzo di prestare obbedienza e stare subordinato all'abate di Vallalta. (Pergamene di Vallalta, n. 4).

Questo documemto, pubblicato dal LUPI (op. cit., col. 1301), si legge nella membrana descritta al n. I., in 21 linee.

Ego Baptizatus de Episcopis de Triscurio notarius ac misus regius vidi et legi et in formam publici jnstrumenti redegi quandam sententiam latam et promulgatam per dominos mayfredum prenestensem episcopum et Vgonem. sancti angelli diaconum dei gratia cardinales sigillis cereis sanis et integris. et non coruptis tenor cuius talis est. manfredus prenestinus episcopus. et hugo sancti angeli. diaconus. dei gratia cardinales. dilectis in christo fratribus abati valis alte et abati sancti laurentii de tridento salutem. Cum monesterium sancti laurentii de tridento vehementer esset atritum et tam spiritualibus quam temporalibus bonis destitutum. episcopus tridentinus sicut ex autentico scripto ostenditur fauente sibi. P. quondam aquilegense patriarca. et dantibus ei consi