Anweisung zu magischer Verwendung der

Mithrasliturgie.

ἐγώ εἰμι φρουρα μιούρι. ταῦτά σου εἰπόντος εὐθέως χρησμῳδήσει. ὑπέκλυτος δὲ ἔσει τῇ ψυχῇ καὶ οὐκ ἐν σεαυτῷ ἔκει, ὅταν οι ἀποκρίνηται. λέγει δέ τοι διὰ στίχων τὸν χρησμὸν καὶ εἰπὼν ἀπελεύσεται. σὺ 5 δ ̓ ἑστήκεις ἐνεὸς ὥς. ταῦτα πάντα χωρήσεις αὐτομάτως καὶ τότε μνημονεύσεις ἀπαραβάτως τὰ ὑπὸ τοῦ μεγάλου θεοῦ ῥηθέντα κἂν ἦν μυρίων στίχων ὁ χρησμός.

ἐὰν δὲ θέλῃς καὶ συνμύστη χρήσασθαι ὥστε τὰ λεγόμενα ἐκεῖνον μόνον σὺν σοὶ ἀκούειν, συναγνευέτω το σοι [ἑπτὰ] ἡμέρας καὶ ἀποσχέσθω ἐμψύχων καὶ βαλανείου. ἐὰν δὲ καὶ μόνος ᾖς καὶ ἐγχειρῆς τὰ ὑπὸ τοῦ θεοῦ εἰρημένα, λέγεις ὡς ἐν ἐκτάσει ἀποφοιβώμενος. ἐὰν δὲ καὶ δεῖξαι αὐτῷ θέλῃς, κρίνας, εἰ ἄξιός ἐστιν ἀσφαλῶς ὡς ἄνθρωπος, χρησάμενος τῷ τρόπῳ, ὡς ὑπὲρ 15 αὐτοῦ κρινόμενος ἐν τῷ ἀπαθανατισμῷ τὸν πρῶτον ὑπό

Dieser Text schliefst sich im Pariser Papyrus Zeile 723834 unmittelbar an den vorstehend edierten an. Die gleichen Zeichen sind angewendet wie unter dem Texte des Απαθανατισμός.

2 χρησμώδης ει Ρ χρησμωδήσει D 4 ειπω- Ρ Dals cὺ δ ̓ ἑστήκεις ἐνεὸς ὥc ein hexametrischer Halbvers ist, bemerkt Usener; er ist entlehnt: das zeigt die Inversion eveòc ŵc und das Tempus, der hiesige Zusammenhang würde ἕστηκαc fordern. 5 χωρήσει W χωρήσεις,,du wirst fassen, begreifen", wie oft im späten Griechisch. 7 ἂν ἐάν c. ind. s. Hatzidakis Einl. in die neugr. Gramm. 2181. K. Dieterich Unters. zur Gesch. d. gr. Syr. 206 ἐὰν ἐλάλησεν Marc. Diac. vita Porphyrii ep. Gaz. ed. Bonn 55, 24. 8 συν μυστη Ρ το ζ wird vor ἡμέρας am Schlusse der Zeile oder nach ἡμέρας ausgefallen sein, s. 17, 16, 18, 1, Pariser Pap. Ζ. 1274 (ἡμέρας γ' 2216). 14 wc durch Dittographie? ὁ? Wünsch τοπο Ρ τρόπῳ D

=

βαλε αὐτῷ λόγον, οὗ ἡ ἀρχή γένεσις πρώτη τῆς ἐμῆς γενέσεως αεηιουω. τὰ δὲ ἑξῆς ὡς μύτης λέγε αὐτοῦ ἐπὶ τῆς κεφαλῆς ἀτόνῳ φθόγγῳ, ἵνα μὴ ἀκούσῃ, χρίων αὐτοῦ τὴν ὄψιν τῷ μυστηρίῳ. γίγνεται δὲ ὁ ἀπαθανατισμὸς οὗτος τρὶς τοῦ ἐνιαυτοῦ· ἐὰν δὲ βουληθῇ τις, ὦ τέκνον, 5 μετὰ τὸ παράγγελμα παρακοῦσαι, οὐκέτι ὑπάρξει.

διδασκαλία τῆς πράξεως· λαβὼν κάνθαρον ἡλιακὸν τὸν τὰς δώδεκα ἀκτῖνας ἔχοντα ποίησον εἰς βησείον καλλάινον βαθὺ ἐν ἁρπαγῇ τῆς σελήνης βληθῆναι συνεμβαλὼν αὐτῷ λωτομήτρας σπέρμα, καὶ μέλι το λειώσας ποίησον μάζιον καὶ εὐθέως αὐτὸν ὄψει προςερχόμενον καὶ ἐσθίοντα, καὶ ὅταν φάγῃ, εὐθέως θνῄσκει. τοῦτον ἀνελόμενος βάλε εἰς ἀγγεῖον ὑελοῦν μύρου ῥοδίνου καλλίστου ὅσον βούλει καὶ στρώσας και θαρείως ἄμμον ἱερὰν ἐπίθες τὸ ἀγγεῖον καὶ λέγε τὸ 15 ὄνομα ἐπὶ τοῦ ἄγγους ἐπὶ ἡμέρας ἑπτὰ ἡλίου με ουρανοῦντος· ἐγώ σε ἐτέλεσα, ἵνα μοι ἡ τοῦ οὐσία γένη χρήσιμος τῷ Α μόνῳ, με τα η εη ου εια, ἐμοὶ μόνῳ χρησιμεύτης, ἐγώ γάρ εἰμι φωρ φορα φωςφοτιζαας, οἱ

χρειων P 6 το

δώδεκα Ρ

I Siehe S. 2, 10. 3 αυτονω Ρ ἀτόνῳ D παραγγελμάτω Ρ παράγγελμα ατω = παράγγελμα αὐτῷ Wünsch (vgl. αυτόνω = ατονω) ὑπάρξει scil. ὁ ἀπαθανατισμός. 8 ιβ βωςιον Ρ κιβώτιον? W βήιον W im Index s. Hesych s. ν. βηείον· ποτήριον. Athen. XI p. 784 βcca ποτήριον παρὰ Ἀλεξανδρεῦσι, πλατύτερον ἐκ τῶν κάτω μερῶν, ἐκτενωμένον ἄνωθεν. Εpigramm des Hedylos bei Athen. ΧΙ p. 497 βήσαν Αἰγύπτιον. Bucciov υελουν (κελουν P) in einem andern Zauberpapyrus (Kenyon Greek Papyri 1893, S. 115, b. Z. 4, Wessely Neue Zauberp. Denkschriften d. Wiener Ak. XLII 1893, Pap. CXX, v. 1041 βηαιον θελουν Ρ βησείον ὑελοῦν W). ἁρπαγῇ τῆς σελήνης, s. Wünsch, Festschr. f. CFW. Müller 114 Anm. Η λιωκας Ρ λειωcac W 13 αγγιον Ρ ἀγγεῖον W 15 καθαρίως Ρ αιγιον 16 Π ὄνομα Ρ

=

= ἑπτὰ Ρ 17 ἡ σὴ οὐσία W zur Stellung von coῦ vgl. WinerSchmiedel Gramm. des neut. Sprachidioms 8 210, Blafs Gramm. des nt. Griech. 2171, Compernafs de sermone graeco volgari Pisidiae Phrygiaeque meridionalis, Bonner Diss. 1895, 11 γένηται W zu γένῃ vgl. ἔγινα, γένοιςαν auf Inschriften römischer, nicht christlicher Zeit, Hatzidakis 198.

Dieterich, Mithras - Liturgie.

2

δέ· φωρφωροφοθει ξαας. τῇ δὲ ἑβδόμῃ ἡμέρᾳ βαςτάξας τὸν κάνθαρον βάψας ζμύρνᾳ καὶ οἴνῳ Μενδησίῳ καὶ βυcείνῳ ἀπόθου ἐν κυαμώνι Ζωοφυτοῦντι. τὸ δὲ χρίσμα ἑστιάςας καὶ συνευωχηθεὶς ἀπόθου καθαρείως εἰς τὸν 5 ἀπαθανατισμόν.

ἐὰν δὲ ἄλλῳ θέλης δεικνύειν, ἔχε τῆς καλουμένης βοτάνης κεντρίτιδος χυλόν περιχρίων τὴν ὄψιν οὗ βούλει μετὰ ῥοδίνου καὶ ὄψεται τηλαυγῶς ὥστε σε θαυμάζειν. τούτου μεῖζον ̓ οὐχ εὗρον ἐν τῷ κόσμῳ πραγτο ματείαν. αἰτοῦ δὲ ἃ βούλει τὸν θεὸν καὶ δώσει σοι.

ἡ δὲ τοῦ μεγάλου θεοῦ εὐςταςίς ἐστιν ἥδε· βαςτάξας κεντρῖτιν τὴν προκειμένην βοτάνην τῇ συνόδῳ τῇ γενομένῃ λέοντι ἆρον τὸν χυλὸν καὶ μίξας μέλιτι καὶ Ζμύρνη γράψον ἐπὶ φύλλου περσέας τὸ ὀκτωγράμματον ὄνομα 15 ὡς ὑπόκειται καὶ πρὸ τριῶν ἡμερῶν ἁγνεύσας ἐλθὲ πρωίας πρὸς ἀνατολάς, ἀπόλειχε τὸ φύλλον δεικνύων ἡλίῳ καὶ οὕτως ἐπακούσεται τελείως. ἄρχου δὲ αὐτὸν τελεῖν τῇ ἐν λέοντι κατὰ θεὸν νουμηνίᾳ. τὸ δὲ ὄνομά ἐστιν τοῦτο· ιεεοοιαι. τοῦτο ἔκλειχε, ἵνα φυλακτηριαθῇς, 20 καὶ τὸ φύλλον ἑλίξας ἔμβαλε εἰς τὸ ῥόδινον. πολλάκις

ι ζή - ἑβδόμῃ ἡμέρᾳ Ρ
τ

=

2 κανθαρο- Ρ θαψας Ρ βάψας D 3 Zu κυαμώνι ζῳοφυτοῦντι vgl. Wünsch Frühlingsfest 41. 4 vgl. zu der hier vorgeschriebenen Weihung des Käferamulets den steinernen Skarabäus, den Wünsch besprochen hat Bull. della Comm. arch. Comunale 1899, fasc. 3, 4. Die Inschrift lautet aufser andern Zauberworten ιεουω ηιαη αιηωυοει χρηματικόν μοι ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ ἐπ ̓ ἀληθείᾳ μετὰ μνήμης (vgl. IGSI 2413, 16 Kaibel). 8 δηλαυγώς Ρ 12 κεντριτιν Ρ nach Ws Nachträgen im Programm des Gymn. von Hernals 1889. κεcτρίτην kann nicht das Ursprüngliche sein. προκειμενη- Ρ 14 φύλλου P nach Ws Nachträgen a. a. Ο. Frühere Lesung φυλλον. οκτογραμματον P nach W, οκτώγραμμαTOV nach Novossadsky Ad papyruum mag. bibl. Par. nat. additiones palaeogr., Petropoli 1895, p. 5, der ὀκτὼ γραμμάτων vorschlägt; vgl. Abraxas 194, I. 15 Τ τριῶν P, zu der Redeweise πρὸ τριῶν ἡμερῶν s. nach Usener Der heil. Theodosius 179 zu 82, 13 vor allem W. Schulze Graeca Latina, Programm von Göttingen zur Preisverteilung 1901, 14ff. 19 εκλιχε

=

20 φυλλο- Ρ

δὲ τῇ πραγματεία χρησάμενος ὑπερεθαύματα. εἶπεν δέ μοι ὁ θεός· μηκέτι χρῶ τῷ συγχρίσματι, ἀλλὰ ῥίψαντα εἰς ποταμὸν χρᾶσθαι φοροῦντα τὸ μέγα μυστήριον τοῦ κανθάρου τοῦ ἀναζωπυρηθέντος διὰ τῶν εἴκοσι πέντε Ζῴων ὀρνέων χρᾶσθαι ἅπαξ τοῦ μηνὸς ἀντὶ τοῦ κατὰ 5 ἔτος τρὶς κατὰ πανεέληνον.

ἡ δὲ κεντρῖτις βοτάνη φύεται ἀπό μηνός Παϋνὶ ἐν τοῖς μέρες τῆς μελάνης γῆς, ὁμοία δέ ἐστιν τῷ ὀρθῷ περιστερεώνι. ἡ δὲ γνῶσις αὐτῆς οὕτως γίγνεται· ἴβεως πτερὸν χρίεται τὸ ἀκρομέλαν χαλασθὲν τῷ χυλῷ καὶ το ἅμα τῷ θιγεῖν ἀποπίπτει τα πτερά. τοῦτο τοῦ κυρίου ὑποδείξαντος εὑρέθη ἐν τῷ Μενελαΐτῃ ἐν τῇ Φαλάκρη πρὸς ταῖς ἀνατολαῖς πλησίον τοῦ βησάδος βοτάνης· ἔστιν δὲ μονόκλωνον καὶ πυρρὸν ἄχρι τῆς ῥίζης καὶ τὰ φύλλα οὐλότερα καὶ τὸν καρπὸν ἔχοντα ὅμοιον τῷ 15

=

3 ποταμού Ρ 4 ΚΕ εἴκοσι πέντε P 67 = τρὶς Die Worte beziehen sich auf S. 17, 4 f. 7 Пaüvi äg. Monat, der zehnte der Ordnung, vom 26. Mai bis 24. Juni. Anthol. Pal. IX 383 εὐκάρπου δὲ Παϋνὶ προάγγελός ἐστιν οπώρης. 8 μελάνης statt μελαίνης s. K. Dieterich a. a. O. 178, zur Sache Wiedemann Herodots zweites Buch 76. 9 Im Constantinopolitanus des Dioskurides bezw. Krateuas werden zwei Arten des περιστερεών unterschieden, περιστερεών ὀρθὸς und ὕπτιος. Dioskur. IV 6ι ἱερὰ βοτάνη· οἱ δὲ περιστερεῶνα ἐκάλεσαν. Vgl. M. Wellmann Krateuas, Abh. d. Gött. Ges. N. F. II I, 29. τοῦ κυρίου, κύριος von vielen Göttern gebraucht, Roscher II 1, 1755, bes. häufig in den Zauberpapyri, Wessely Index 182, im Text der Liturgie 7mal. 12 Μενελαΐτης νομός Strabo XVIII p. 801, ἡ χώρα Μενελαΐτις, ebda. p. 803. φαλαγρυ P Steph. Βyz. Φαλάκραι, ἄκρα τῆς Ἴδης, ἥτις οὐκ ἔχει τῶν φυτόν διὰ τὴν χιόνα καὶ τὸν κρύσταλλον, ἀλλ ̓ ἐψίλωται. καὶ πάντα δὲ τὰ ἐψιλωμένα ὄρη ἐλέγετο φαλάκραι. ὁ ἐκ τόπου Φαλακραῖος. Λυκόφρων (ν. 1170) στερρὰν κύβηλιν ἢ φαλακραῖον κλάδον καὶ θηλικῶς (ν. 24) φαλακραῖαι κόραι, καὶ οὐδέτερον. Ἔστι καὶ κώμη Λιβύης Φαλάκραι (Φαλάκρα Ptolem. IV 12 p. 274, 29). 13 αναβολαις Ρ ἀνατολαῖς D βncaca agrestis ruta Dioskur. III 46, Alexandr. Trall. II p. 134 Puschm. Die Formen Bǹcaca, Biccaca, Bicacά wechseln in der Überlieferung (ẞnccacâ die beste Überlieferung des Dioskurides nach freundl. Mitteilung von M. Wellmann). βηcacάδος?

κορύμβῳ ἀπαράγου ἀγρίου. ἔστιν δὲ παραπλήσιον τῷ καλουμένῳ ταλάπῃ ὡς τὸ ἄγριον εῦτλον.

τὰ δὲ φυλακτήρια ἔχει τόν τρόπον τοῦτον. τὸ μὲν δεξιὸν γράψον εἰς ὑμένα προβάτου μέλανος Ζμυρνομέλανι, 5 τὸ δὲ αὐτὸ δήσας νεύροις τοῦ αὐτοῦ ζῴου περίαψαι. τὸ δὲ εὐώνυμον εἰς ὑμένα λευκοῦ προβάτου καὶ χρῶ τῷ αὐτῷ τρόπῳ. ευώνυμον πρὸς θυμήρεις (πληρέστατον καὶ τὸ ὑπόμνημα ἔχει)·

ΙΟ

ὡς εἰπὼν τάφροιο διήλασε μώνυχας ἵππους
ἄνδρας τ ̓ ἀςπαίροντας ἐν ἀργαλέοισι φόνοις
αὐτοὶ δ ̓ ἱδρῶ πολλὸν ἀπενίζοντο θαλάσση
τολμήσεις Διὸς ἄντα πελώριον ἔγχος ἀεῖραι.

ἀνέβη Ζεὺς εἰς ὄρος χρυσοῦν μόσχον ἔχων καὶ μάχαιραν ἀργυρέαν. πᾶςιν μέρος ἐπέδωκεν, αμαρα

=

1 αςπαραγω αγριω Ρ 2 ταλάπη = κάλπη? ἡ κάλπη und ὁ κάλπης ein Meerfisch, lat. salpa, frz. saupe, a nach λ entwickelt wie χαλάκανθον χάλκανθον Fleckeis. Jbb. Suppl. XVI 822. 3 τροπο- Ρ 7 θυμηρι Ρ θυμήρεις D vgl. 21, 7 πρὸς φίλους. 9-12 Homerverse in der bekannten Verwendung des Zaubers. 9 II. X 564. 10 Il. X 521 (ápraλéņci povĤciv, gleich gesprochen). II I. Χ 572. απαινίζοντο Ρ 12 II. VIII 424, ebenso 21, 6. 13 ερος Ρ ὄρος D 14 αμαρα muls eine Person bezeichnen (ἄμοιρα, ἀμαυρά, woran gedacht werden könnte, scheint unmöglich), schwerlich steckt ein griechischer Name darin. Da ich nach der Möglichkeit eines iranischen Namens fragen musste, belehrte mich Bartholomae freundlich: „amara unzählig, amahra (nur in Verbindung mit spand) unsterblich, kaum noch in seiner eigentlichen Bedeutung gefühlt; amahraspand als Bezeichnung der höchsten Götter." Für diese Erzählung im ganzen verdanke ich Bartholomae folgenden Hinweis:,,Bundehesh 3025, wo es heisst: Sōšyans (der Heiland) veranstaltet bei der Auferstehung ein Opfer, bei dem der Ochse Hadayōš geschlachtet wird. Aus dessen Fett und aus dem weissen Hōm wird eine Unsterblichkeitsspeise (oder -trank) bereitet, die allen Menschen gegeben wird. Vgl. zur Stelle Darmesteter Zend Avesta II 309." Man sieht, dafs auapa guten Sinn hätte, wenn es die,,Unsterblichen" bezeichnete. Aber der verstümmelte Rest der Erzählung gestattet keine festen Schlüsse.