ÀҾ˹éÒ˹ѧÊ×Í
PDF
ePub

quod fortasse facit) atque interim nentis et progressibus nihil obfuisset.

ejus increIllud autem nagis damnosum, et perniciosum, quod inventa non colum non edat, sed etiam opprimat et extinguat.

Nam affirmare licet, filii, verissime, Aristotelis de quatuor elementis commentum, rem certe obviam et inguem, quia hujusmodi corpora in maxima quanitate et mole cernuntur (cui tamen ille potius aucoritatem quam principium dedit; cum Empedoclis esset, a quo etiam melius erat positum, quod postea ivide a medicis arreptum, quatuor complexionum, quatuor humorum, quatuor primarum qualitatum conjugationes post se traxit); tanquam malignum et nfaustum sidus, infinitam, et medicinæ, et compluibus rebus mechanicis sterilitatem attulisse, dum homines, per hujusmodi concinnitates et compenliosas ineptias sibi satisfieri patientes, nil amplius curant et vivas et utiles rerum observationes prorsus omiserunt. Itaque si illud verum, “Ex fructibus eorum," videtis certe quo res redierit.

Agite vero, filii, et signa ex incrementis capiamus: certe, si ista doctrina plane instar plantæ a stirpibus suis revulsæ non esset, sed gremio et utero naturæ adhæreret, atque ab eadem aleretur; id minime eventurum fuisset, quod per annos bis mille jam fieri videmus, ut scientiæ in eodem fere statu maneant et hæreant, neque augmentum aliquod memorabile sumpserint. Poliuntur fortasse nonnunquam ab aliquo, et illustrantur, et accommodantur, (dum tamen interim ab infinitis lacerentur, et deformentur, et inquinentur,) sed utcunque non dilatantur, aut amplificantur. In artibus autem mechanicis contra evenire videmus; quæ ut spiritu quodam repletæ vegetant et crescunt, primo rudes, deinde commoda, post excultæ, sed perpetuo aucta: philosophiæ autem et scientiæ intellectus, statuarum more, adorantur et celebrantur, sed non moventur. Quinetiam in primo nonnunquam auctore maxime florent: et deinceps declinant, et exarescunt.

Neque vero mirum est ista discrimina inter mechanicam et philosophiam conspici, cum in illa singulorum ingenia misceantur, in hac corrumpantur et destruantur. Quod si quis existimet, scientiarum, ut rerum cæterarum, esse quendam statum, idque fere in tempus unius auctoris incidere, qui beneficio temporis usus, et suæ ætatis princeps, inspectis reliquis scriptoribus et judicatis, scientias ipsas absolvat et perficiat; quod postquam factum sit, juniores rite palmas secundas petere ut hujusmodi auctoris opera vel explicent vel digerant, vel pro sui seculi rationes palato accommodent et vertant: næ ille majorem rebus humanis prudentiam, et ordinem, et felicitatem tribuit, quam experiri fas est, res enim casum recipit, nisi quod vanitas hominum etiam fortuita in deterius detorquet.

Nam vere sic se res habet; postquam scientia aliqua multorum observatione et diligentia, dum alius alia apprehendit, per partes tentata serio et tractata sit, tum exoriri aliquem mente fidentem, lingua potentem, methodo celebrem, qui corpus unum ex singulis pro suo arbitrio efficiat et posteris tradat: plerisque corruptis et depravatis, et cum certissima omissione omnium, quæ altiores et digniores contemplationes exhibere possint, ut opinionum immodicarum et extravagantium: et posteri rursus, facili

tate rei et compendio gaudentes, sibi gratulantur ac nil ulterius quærunt, sed ad illa ministeria servilia, quæ diximus, se convertunt. Verum nobis, filii, pro certo sit, quæ in natura fundata sunt, ut aquas perennes, perpetuo novas scaturigines et emanationes habere; quæ autem in opinione versantur, variari fortasse sed non augeri.

Habemus et aliud signum, si modo signi appellatio in hoc competit: cum potius testimonium sit, imo testimoniorum omnium validissimum, hoc est, propriam auctorum, quorum fidei vos committitis, confessionem et judicium. Nam et illi ipsi, qui dictaturam quandam in scientiis invaserunt, et tanta fiducia de rebus pronunciant; tamen per intervalla, cum ad se redeunt, ad quærimonias demum de naturæ subtilitate, rerum obscuritate, humani ingenii infirmitate, et similia se convertunt: neque propterea, filii, hæc modestiæ aut humilitati, virtutibus in rebus intellectualibus omnium felicissimis, deputetis: non tam faciles, aut boni fueritis: cum contra ista non confessio, sed professio, sive prædicatio ex superbia, invidia, atque id genus affectibus ortum pro certo habeat; id enim prorsus volunt, quicquid in scientiis sibi ipsis aut magistris suis incognitum aut intactum fuerit, id extra terminos possibiles poni et removeri : hæc est illa modestia atque humilitas.

Itaque pessimo fato res geritur. Nil enim in his rerum humanarum angustiis aut ad præsens magis deploratum, aut in futurum magis ominosum est, quam quod homines ignorantiam etiam ignominiæ (ut nunc fit) eximant, atque artis suæ infirmitatem in naturæ calumniam vertant: et quicquid ars illa sua non attingit, id ex arte scitu aut factu impossibile supponant. Neque sane damnari potest ars, cum ipsa judicet; ex hoc fonte haud paucas opiniones et placita in philosophia reperiatis, quæ nihil aliud, quam quæsitam istam, et artificiosam, et in cognoscendo, et in operando desperationem, ad artis decus et gloriam perditissimo hoc modo tuendum, sapiant et foveant.

Hinc schola Academica, quæ acatalepsiam ex professo tenuit, et homines ad sempiternas tenebras damnavit. Hinc opinio, quod formæ sive veræ rerum differentiæ inventu impossibiles sunt; ut homines in atriis naturæ perpetuo obambulent, nec intra palatium aditum sibi muniant. Hinc positiones illæ infirmissimæ, calorem solis et ignis toto genere differre, atque compositionem opus hominis, mistionem opus solius naturæ esse: ne forte ars naturam, ut Vulcanus Minervam solicitare aut expugnare tentet aut speret; et compluria hujusmodi, quæ tam ad confessionem tenuitatis propriæ, quam ad repressionem industriæ alienæ, pertinent.

Itaque neutiquam vobis, filii, pro amore et indulgentia nostra consuluero, ut cum rebus non solum desperatis, sed et desperationi devotis fortunas vestras misceatis. Verum, filii, tempus fugit, dum capti amore et rerum et vestrum circumvectamur, ac omnia movemus, et initiationem hanc vestram, instar Aprilis aut veris cujusdam, ad congelationem omnem et obstinationem solvendam et aperiendam esse cupimus.

Restat signum certissimum de modis. Modi enim faciendi sunt, potentia, res ipsæ; et prout bene aut

prave institutæ fuerint, ita res et effecta se habent. dem viam, quam nos veluti novam indicamus et sig Itaque si modi hujus vestræ philosophiæ condendæ namus, revera iniisse et confecisse, adeo ut actum nec debiti sint nec probabiles, non videmus quam agere videri possimus: certe, filii, hæc de illis eogispem foveatis, nisi credulam et levem. Atque certe, tare non est integrum: formam enim et rationem filii, si obeliscus aliquis magnitudine insignis ad tri- suam inquirendi et ipsi profitenter et scripta eorum umphi fortasse aut hujusmodi magnificentiæ decus imaginem expressam præ se ferunt. Illi enim statransferendus esset, atque id homines nudis manibus | tim ab inductionibus nullius pretii ad conclusiones tentarent; annon eos helleboro opus habere cogita- maxime generales, tanquam disputationum polos, adretis? quod si numerum operariorum augerent, atque volabant, ad quarum constantem et immotam verita hoc modo se valere posse confiderent, annon tanto tem reliqua expediebant. Verum scientia constitnta, magis? Quod si etiam delectum adhiberent, et tum demum siqua controversia de aliquo exemplo imbeciliores separarent, et robustis tantum et vigenti- vel instantia mota esset, ut positis suis refragante: bus uti vellent, et hinc demum se voti compotes fore non id agebant ut positum illud emendaretur; sed præsumerent; aut, ne hoc quidem contenti, etiam posito salvo hujusmodi instantias quæ negotium faartem athleticam consulerent, ac omnes cum manibus ciebant, aut per distinctionem aliquam subtilem et et lacertis et nervis ex arte bene unctis et medicatis sapientem in ordinem redigebant, aut per exceptioadesse juberent; annon prorsus eos dare operam, nem plane (homines non mali) dimittebant. Quod ut cum ratione quadam et prudentia insanirent, si instantiæ aut particularis rei non contradictoria clamaretis? et tamen simili homines malesano reconciliatio, sed obscuræ ratio quæreretur, eam ad impetu feruntur in intellectualibus, dum intellectum speculationes suas quandoque ingeniose accommod veluti nudum applicant, et ab ingeniorum vel multi- bant: quandoque misere torquebant: quæ omn's tudine vel excellentia magna sperant, vel etiam dia- | industria et contentio res sine fundamento nobis vilecticis, quæ mentis quædam athletica censeri possit, detur. ingeniorum nervos roborant: neque machinas adhibent, per quas vires et singulorum intendantur, et omnium coëant.

[blocks in formation]

tur.

Certe nobis perinde facere videntur homines, ac si naturam ex longinqua et præalta turri despiciant et contemplentur; quæ imaginem ejus quandam, seu nubem potius imagini similem, ob oculos ponat: rerum autem differentias (in quibus res hominum et fortunæ sitæ sunt) ob earum minutias et distantiæ intervallum confundat et abscondat. Et tamen laborant et nituntur, et intellectum tanquam oculos contrahunt, ejusdemque aciem meditatione figunt, agitatione acuunt, quinetiam artes argumentandi, veluti specula artificiosa, comparant, ut istiusmodi differentias et subtilitates naturæ mente comprehendere et vincere possint. Atque ridicula certe esset et præfracta sapientia et sedulitas, si quis, ut perfectius et distinctius cerneret, vel turrim conscendat, vel specula applicet, vel palpebras adducat, cum ei liceat, absque universa ista operosa et strenua machinatione et industria, fieri voti compos per rem facilem, et tamen ista omnia beneficio et usu longe superantem hoc est, ut descendat et ad res propius accedat. Atque certe in intellectus usu similis nos exercet imprudentia.

Neque, filii, postulare debemus ut natura nobis obviam eat: sed satis habemus, si accedentibus nobis, idque cultu debito, se conspiciendum det. Quod si cui in mentem veniat opinari tale quippiam, etiam antiquos atque ipsum Aristotelem proculdubio a meditationum suarum principio magnam vim et copiam exemplorum sive particularium paravisse, atque ean

Itaque nolite commoveri, quod frequens alicula inter nonnulla Aristotelis scripta inveniatur exemplorum et particularium mentio. Noveritis enim, id sero, et postquam decretum fuisset, factum fuisse: illi enim mos erat non liberam experientiam consulere, sed captivam ostentare; nec eam ad veritatis inquisitionem promiscuam et æquam, sed ad dieterum suorum fidem solicitatam et electam adducere. Neque rursus tale aliquod vobiscum cogitate, eam quam nos tantopere desideramus, differentiarum su!tilitatem in distinctionibus philosophorum scholasticorum haberi, atque adeo elucescere: neque en existimetis ab hac præpostera subtilitate primæ negligentiæ et festinationi et temeritati subventum esse Longe abest, filii, ut hoc fieri possit ; quin, eredie mihi, quod de fortuna dici solet, id de natura verissimum est, eam a fronte capillatam, aboccipitio calva esse. Omnis enim ista sera subtilitas et diligentia, postquam verum tempus observationis præterierii, naturam prensare aut captare potest, sed nunquam apprehendere aut capere.

Equidem satis scio, idque vos non ita multo pes experiemini: postquam veræ et nativæ rerum subtitati, et differentiis in experientia signatis et express s et sensui subjectis, aut saltem per sensum in luce extractis, paululum insuevistis; continuo subtiliatem illam alteram disputationum et verborum, que cogitationes vestras non sine magna admiratione ocupavit et tenuit, quasi pro re ludicra, et larva quadam, et incantatione, habituri sitis.

Quare, missis istis philosophiis abstractis, vos et ego, filii, rebus ipsis nos adjungamus: neque ad sectæ condendæ gloriam animum adjiciamus; sed utilitatis et amplitudinis humanæ curam serio sustpiamus; atque inter mentem et naturam connubian castum et legitimum (pronuba misericordia divirs firmemus; precati etiam Deum, cujus numine nutu hæc fiunt, quique ut hominum et rerum, t luminum et consolationum pater est, ut ex illo co nubio, non phantasiæ monstra, sed stirps herour quæ monstra domet et extinguat, hoc est, inve ̈*

salutaria et utilia ad necessitates humanas (quantum | vanitatis nos arguatis antequam rei exitum audiatis,) fieri datur) debellandas et relevandas, suscipiantur. illius enim res gestæ recenti memoria ut portentum Hoc epithalamii votum sit. accipiebantur.

Certe, filii, facultates, artium et scientiarum omnium consensu, aut empiricæ, aut rationales sunt. Has autem bene commistas et copulatas adhuc vilere non licuit. Empirici enim, formica more, congerunt tantum et utuntur. Rationales autem, arahearum more, telas ex se conficiunt. Apis ratio nedia est, quæ materiam ex floribus tam horti quam gri elicit, sed simul etiam eam propria facultate vertit et digerit. Neque absimile veræ philosophiæ opificium est, quæ ex historia naturali et experinentis mechanicis præbitam materiam, non in menoria integram, sed in intellectu mutatam et subacam reponit. Itaque hujusmodi mellis cœlestia dona perate: neque dicite cum pigro, "Leo est in via :" sed vincula quæ vos præmunt excutite, et vos reipite.

Atque sane, post virtutem vestram propriam, nihil nimos vobis magis addiderit, quam si industriam, t felicitatem, et facinora ætatis nostræ cogitetis. Vos nostrum plus ultra antiquorum non ultra haud 'ane opposuimus: nos iidem, contra antiquorum on imitabile fulmen esse; imitabile fulmen esse, ninime dementes, sed sobrii, ex novarum machinaum experimento et demonstratione, pronuntiamus. Quin et cœlum ipsum immitabile fecimus. Coeli nim est, circuire terram: quod et nostræ navigationes pervicerunt. Turpe autem nobis sit, si globi Fnateriati tractus, terrarum videlicet et marium, nosris temporibus in immensum aperti et illustrati int: globi autem intellectualis fines inter veterum nventa et angustias steterint.

Neque parvo inter se nexu devincta et conjugata unt ista duo, perlustratio regionum et scientiarum. Plurima enim per longinquas navigationes et pererinationes in natura patuerunt, quæ novam sapieniæ et scientiæ humanæ lucem affundere possint, et ntiquorum opiniones et conjecturas experimento egere. Eadem duo non ratione solum, sed etiam aticinio conjuncta videntur. Nam eo prophetæ raculum haud obscure spectare videtur: ubi de ovissimis temporibus loquutus, illud subjungit, Multi pertransibunt, et multiplex erit scientia:" c si orbis terrarum pertransitus sive peragratio, et cientiarum augmenta sive multiplicatio, eidem ætati t seculo destinarentur.

Præsto etiam est imprimendi artificium, veteribus ncognitum, cujus beneficio singulorum inventa fuluris modo transcurrere possint, et subito commuicari ad aliorum studia excitanda, et inventa misenda. Quare utendum est ætatis nostræ prærogaiva, neque committendum, ut, cum hæc tanta vobis dsint, vobis ipsi desitis. Nos autem, filii, ab aninorum vestrorum præparatione auspicati, in reliquis obis non deerimus. Probe enim novimus tabellas nentis a tabellis communibus differre. In iis non lia inscripseris, nisi priora deleveris; in illis priora egre deleveris, nisi nova inscripseris.

Itaque rem in longum non differemus: illud itidem ́os monentes, ne tanta vobis de nostris inventis policeamini, quin meliora a vobis ipsis speretis. Nos nim Alexandri fortunam nobis spondemus, (neque

[ocr errors]

Ita enim loquitur unus ex æmulis oratoribus: "Nos certe vitam humanam non degimus; sed in id nati sumus, ut posteri de nobis portenta prædicent." Sed postquam deferbuisset ista admiratio, atque homines rem attentius introspexissent, operæ pretium est animadvertere quale judicium de eo faciat scriptor Romanus, "Nil aliud quam bene ausus est vana contemnere." It et nos simile quiddam a posteris audiemus; postquam emancipati, et sui jam facti, et proprias vires experti, initia nostra magnis intervallis superaverint. In quo sane judicio illud recte, nostra nil magni esse: illud non recte, si ausis tribuant quæ humilitati debentur: humilitati (inquam) et privationi cuidam istius humanæ superbiæ, quæ universa perdidit, quæque volucres quasdam meditationes loco divinæ in rebus signaturæ consecravit. Hac enim ex parte revera nobis gratulamur, et eo nomine felices nos et bene de genere humano meritos esse existimamus, quod ostendimus, quid vera et legitima spiritus humani humiliatio possit. Verum quid nobis ab hominibus debeatur, ipsi viderint; nos certe nos nostraque vobis debemus.

Omnibus qui aderant digna magnitudine generis et nominis humani oratio visa est, et tamen libertati quam arrogantiæ, propior. Ita autem inter se colloquebantur: se instar eorum esse, qui ex locis opacis et umbrosis in lucem apertam subito exierint, cum minus videant quam prius; sed cum certa et læta spe facultatis melioris.

Tum ille qui hæc narrabat; Tu vero quid ad ista dicis inquit. Grata sunt (inquam) quæ narrasti. Atque (inquit) si sunt, ut dicis, grata, si tu forte de his rebus aliquid scripseris, locum invenias ubi hæc inseras, neque peregrinationis nostræ fructus perire patiaris. Equum postulas, inquam, neque obliviscar.

FRANCISCI BACONI

APHORISMI ET CONSILIA,

DE

AUXILIIS MENTIS, ET ACCENSIONE LUMINIS NATURALIS.

HOмо, naturæ minister et interpres, tantum facit et intelligit, quantum de ordine naturæ opere vel mente observaverit; nec amplius novit aut potest.

Manus hominis nuda, quantumvis robusta et constans, ad opera pauca et facile sequentia sufficit: eadem, ope instrumentorum, multa et reluctantia vincit. Similis est et mentis ratio.

Instrumenta manus, motum aut cient aut regunt; et instrumenta mentis intellectui aut suggerunt aut cavent.

Super datam materiæ basim naturam quamvis imponere, intra terminos possibiles, intentio est humanæ potentiæ. Similiter dati effectus in quovis subjecto causas nosse, intentio est humanæ scientiæ: quæ intentiones in idem coincidunt. Nam quod in

contemplatione instar causæ est, in operatione instar | mente observabit, ipse interim naturæ legibus ob medii est.

Qui causam alicujus naturæ, veluti albedinis aut caloris, in certis tantum subjectis novit, ejus scientia imperfecta est. Et qui affectum super certam tantum materiam ex iis, quæ sunt susceptibiles, inducere potest; ejus potentia pariter est imperfecta.

Qui causas naturæ alicujus in aliquibus subjectis tantum novit, is efficientem aut materiatam causam novit, quæ causæ fluxæ sunt, et nihil aliud, quami vehicula et causæ formam deferentes. Qui autem unitatem naturæ in materiis dissimillimis comprehendit, is formas rerum novit.

Qui efficientes et materiatas causas novit, is jampridem inventa componit aut dividit, aut transfert aut producit; etiam ad nova inventa in materia aliquatenus simili et præparata pertingit: terminos rerum altius fixos non movet.

Qui formas novit, is quæ adhuc facta non sunt, qualia nec naturæ vicissitudines, nec experimentales industriæ unquam in actum produxissent, neque cogitationem humanam subitura fuissent, detegit et educit.

sessus.

2. Terminus itaque humanæ potentiæ ac scient. in dotibus, quibus ipse præditus est a natura & movendum et percipiendum, tum etiam in statu rerum præsentium. Ultra enim has bases illa instrumenta non proficiunt.

3. Dotes hæ per se tenues et ineptæ, rite tamen et ordine administratæ tantum possunt, ut res a sensu et actu remotissimas judicio et usui coram sistant, majoremque et operum difficultatem et se entiæ obscuritatem superent, quam quis adhuc optare didicerit.

4. Una veritas, una interpretatio: sensus autem obliquus, animus alienus, res importuna; ipsum tmen interpretationis opus magis declinans quam difficile.

DE IMPEDIMENTIS INTERPRETATIONIS.

5. Quisquis dubitationis impos, et asserendi avidus, principia demum statuet probata (ut credi: concessa et manifesta, ad quorum immotam verita tem cætera ut pugnantia vel obsecundantia recipie vel rejiciet, is res cum verbis, rationem cum insana, mundum cum fabula commutabit, interpretari Dut poterit.

6. Qui omnem rerum distinctionem, quæ in constitutis vulgo speciebus, vel etiam inditis nominits elucescit, non miscuerit, confuderit, et in massam redegerit, non unitatem naturæ, non legitimas rer lineas videbit, non interpretari poterit.

Eadem est veritatis et potestatis via et perfectio; hæc ipsa ut formæ rerum inveniantur; ex quarum notitia sequitur contemplatio vera et operatio libera. Formarum inventio simplex est et unica, quæ procedit per naturarum exclusionem sive rejectionem. Omnes enim naturæ, quæ aut data natura præsente absunt, aut data natura absente adsunt, ex forma non sunt; atque post rejectionem aut negationem completam, manet forma et affirmatio. Exempli gratia, si caloris formam inquiras, et aquam calen-humani penitus non explorarit, ibique scientia mes tem invenias, nec lucidam, rejice lumen: si aërem tenuem invenias, nec calidum, rejice tenuitatem. Hoc breve dictu est; sed longo circuitu ad hoc pervenitur. Prolatio verborum contemplativa aut operativa re non differunt. Cum enim hoc dicis, lumen non est ex forma caloris; idem est si dicas: in calore producendo non necesse est, ut etiam lumen producas.

[Reliqua non erant perfecta.]

Neque hæc numine nostro eunt. Tu, Pater, conversus ad opera, quæ fecerunt manus tuæ, vidisti quod omnia essent bona valde : homo autem conversus ad opera, quæ fecerunt manus suæ, vidit quod omnia essent vanitas et vexatio spiritus. Itaque si in operibus tuis sudabimus, facies nos gratulationis tuæ et sabbati tui participes. Supplices rogamus ut hæc mens nobis constet; atque ut per manus nostras familia humana novis eleemosynis tuis dotetur. Hæc æterno amori tuo commendamus, per Jesum nostrum, Christum tuum, nobiscum Deum.

DE INTERPRETATIONE NATURÆ

SENTENTIÆ XII.

DE CONDITIONE HOMINIS.

1. Hoмo, naturæ minister et interpres, tantum facit aut intelligit, quantum de naturæ ordine re vel

[ocr errors]

7. Qui primum et ante alia omnia animi motes

tus et errorum sedes accuratissime descriptas n habuerit, is omnia larvata et veluti incantata repe riet, fascinum ni solverit, interpretari non poterit.

8. Qui in rerum obviarum et compositarum casis exquirendis, veluti flammæ, somnii, febris, versa bitur, nec se ad naturas simplices conferet, ad ieu primo, quæ populari ratione tales sunt; deinde etiam ad eas, quæ arte ad veriorem simplicitatem reduct sunt et veluti sublimatæ, is fortasse si cætera ne peccat, addet inventis quædam non spernanda, et irventis proxima. Sed nil contra majores rerum se cularitates movebit, nec interpres dicendus erit.

DE MORIBUS INTERPRETIS.

9. Qui ad interpretandum accesserit, ita se com paret et componat; sit nec novitatis, nec consueDdinis, vel antiquitatis sectator, nec contradicendi bcentiam, nec auctoritatis servitutem amplecta Non affirmandi sit properus, nec in dubitationes solutus, sed singula gradu quodam probationis ins nita provehat. Spes ei laboris, non otii auctor sit res non raritate, difficultate, aut laude, sed veris mmentis æstimet. Privata negotia personatus aère nistret, rerum tamen provisus subvenerans. Erre rum in veritates, et veritatum in errores subingress prudenter advertat, nihil contemnens aut admirats, Naturæ suæ commoditates norit. Naturæ aliorum morem gerat, cum nemo lapidi impingenti succenses Uno veluti oculo rerum naturas, altero humanos us pererret. Verborum mixtam naturam et juvare et nocumenti imprimis participem distincte se

Artem inveniendi cum invento adolescere statuat. | hæc non ante hoc tempus in conspectum se dedisse Sit etiam in scientia, quam adeptus est, nec occul- | anda nec proferenda vanus, sed ingenuus et prudens: radatque inventa non ambitiose aut maligne, sed nodo primum maxime vivaci et vegeto, id est, ad njurias temporis munitissimo, et ad scientiam propagandum fortissimo, deinde ad errores pariendos inocentissimo, et ante omnia, qui sibi legitimum ectorem seponat.

DE OFFICIO INTERPRETIS.

10. Ita moratus et comparatus interpres ad hunc nodum procedat. Conditionem hominis reputabit, mpedimenta interpretationis removebit, tum ad opus accinctus historiam parabit et ordinatas chartarum sequelas, unaque usus, co-ordinationes, occurrentias et schedulas instituet. Rerum solitudinem et sui similitudinem repræsentabit. Quin et rerum deleccum habebit, quæque maxime primitivæ sunt vel instantes, id est, vel rerum aliarum inventioni, vel humanis necessitatibus præcipue conducunt, præorlinabit. Instantiarum etiam præeminentias obserabit, quæ ad operis compendium plurimum possunt. Atque ita instructus re-ordinationes demum, et charas novellas, ac ipsam interpretationem facilem jam et sponte sequentem, imo mente fere præreptam, nature et feliciter aggredietur et perficiet. Quod ibi fecerit, continuo veros, æternos, et simplicissimos naturæ motus, ex quorum ordinato et calculatissimo progressu infinita hæc tum præsentis, tum omnis evi varietas emergit, pura et nativa luce videbit et numerabit. Interimque ab initio operis humanis rebus multa et incognita, veluti foenus, assidue recipere non omittet. Sed hinc denuo totus in humanos usus rerumque præsentium statum conversus et intentus, omnia diversa via et ad actionem ordinabit et disponet. Naturis secretissimis alias declaratorias, et absentissimis alias superinductorias assignabit. Et deinde tandem veluti altera natura plerumquitates condet, quarum errores pro monstris sint, salva etiam tamen sibi artis prærogativa.

DE PROVISU RERUM.

11. Tu autem spe et studio languidis hæc hauris, fili, mirarisque si tanta supersit operum fructuosissimorum et prorsus incognitorum ubertas, ea non antehac, aut jam subito esse inventa, simul etiam, cujusmodi ea sint, nominatim requiris, visque tibi aut immortalitatem, aut indolentiam, aut voluptatem transportantem promitti. Verum tu tibi largire, fili, spemque ex scientia aucupabere, ut ex ignorantia desperationem cœpisti. An etiam arte adoptandum est opus? At dubitationi tuæ, quoad licet, satisfaciam, moremque tibi geram. Quod hæc subito nota sint, nil mirum, fili. Scientia celeris, tempus tardi partus est. Etiam nobilia, quæ ante hæc inventa sunt, non luce prioris cognitionis sensim, sed casu (ut loquuntur) affatim inventa sunt. In mechanicis autem est quædam rei jam inventæ extensio, sed novæ inventionis nomen non meretur. longum, fili, sed ambiguum est iter. Quod autem

Non

*In priori editione caput istud sic inscribitur: Temporis partus masculus," sive "De interpretatione naturæ," lib. iii.

|

aio, an tibi compertum est quantum omni antiquitati, vel omnibus in regionibus, vel etiam singulis hominibus innotuerit? Sed fere assentior tibi, fili, teque altius manu ducam. Non dubitas quin si homines non forent, multa eorum, quæ arte (ut loquuntur) facta sunt, defutura fuissent, ut statuam marmoream, stragulam vestem. Age vero et homines, an non habent et ipsi suos motus, quibus obtemperant? sane, fili, magis subtiles, et difficilius a scientia comprehensos, sed æque certos. Profecto, inquies, homines voluntati parent. Audio, sed hoc nihil est. Qualis causa est fortuna in universo, talis est voluntas in homine. Si quid ergo nec sine homine producitur, et jacet etiam extra hominis vias, an non nihilo æquale est? Homo etiam in quædam veluti occurrentia impingit, alia fine præviso et mediis cognitis exsequitur. Mediorum tamen notitiam ex obviis sumit. Quo igitur in numero reponentur ea, quæ nec effectum obvium, nec operationis modum et lucem ex obviis sortiuntur. Talia opera Epistemides vocantur, id est, scientiæ filiæ, quæ non alias in actum veniunt, quam per scientiam et interpretationem meram, cum nihil obvii contineant. Inter hæc autem et obvia quot gradus numerari putas? Tene, fili, et obsigna.

12. Postremo loco tibi consulo, fili, quod facto imprimis opus est, hoc est ut mente illuminata et sobria interpretationem rerum divinarum et naturalium distinguas, neve has ullo modo inter se committi patiare. Satis erratum est in hoc genere. Nihil hic nisi per rerum inter se similitudines addiscitur: Quæ licet dissimillimæ videantur, premunt tamen similitudinem germanam interpreti notam. Deus autem tibi tantum similis est absque tropo. Quare nullam ad ejus cognitionem hinc lucis sufficientiam exspecta. Da fidei, quæ fidei sunt.

[merged small][merged small][ocr errors]

REPERIO, fili, complures in rerum scientia, quam sibi videntur adepti, vel proferenda, vel rursus occultanda neutiquam e fide sua ac officio se gerere. Eodem damno, licet culpa fortasse minore, peccant et illi, qui probe quidem morati, sed minus prudentes sunt, nec artem ac præcepta tenent, quo quæque modo sint proponenda. Neque tamen de hac tradentium scientias sive malignitate sive inscitia querela est instituenda. Sane si rerum pondera docendi imperitia fregissent, non immerito quis indignetur. Rerum vero ineptiis docendi importunitatem vel jure deberi existimandum est. Ego autem longe ab his diversus te impertiturus, non ingenii commenta, nec verborum umbras, nec religionem admistam, nec observationes quasdam populares, vel experimenta quædam nobilia in theoriæ fabulas concinnata; sed revera naturam cum fœtibus suis tibi addicturus et mancipaturus, num videor dignum argumentum præ manibus habere, quod tractandi vel ambitione, vel

1. "Perpolitio et applicatio mentis."

2. "Lumen naturæ; seu formula interpretationis."
3. "Natura illuminata; sive veritas rerum.'

« ¡è͹˹éÒ´Óà¹Ô¹¡ÒõèÍ
 »